Tor Band - Het is heel belangrijk menselijk te blijven
Muziek is, naast entertainment, ook altijd een kunstvorm geweest die zich goed leent tot het vertolken van gevoelens die bij de bevolking of een deel daarvan leven. Dat is niet anders in Wit-Rusland, zo blijkt uit het onderstaande interview dat we ontvingen van gastschrijver Ardy Beld.
Protestmuziek in Wit-Rusland
Wit-Rusland, ook Belarus genaamd, heeft negen miljoen inwoners en is gelegen tussen Polen, Litouwen, Letland, Oekraïne en Rusland. Sinds 1994 wordt de voormalige Sovjetrepubliek met harde hand geregeerd door dictator Aleksandr Loekasjenko. Op 9 augustus 2020 werd hij volgens de officiële versie voor de zesde keer op rij met grote meerderheid herkozen als president. Svetlana Tichanovskaja, de enige toegelaten kandidaat van de democratische oppositie, werd gedwongen naar Litouwen te vluchten. Sinds augustus gingen maandenlang honderdduizenden Wit-Russen de straat op om nieuwe verkiezingen en een einde van het politiegeweld te eisen. De voorhoede onder de demonstranten vormen al zesentwintig jaar lang mensen uit het culturele leven: kunstenaars, theatermedewerkers en... muzikanten.
Ik sprak met Dmitri, 38, zanger en gitarist van Tor Band, waarvan de songs Zjive Belarus ("Leve Wit-Rusland", protestslogan) en My Ne Narodets ("Wij zijn geen gepeupel", naar een uitspraak van Loekasjenko over de bevolking) de demonstraties begeleidden en nog steeds uit vele flats en auto’s klinken.
Kan je in het kort de band voorstellen?
Dmitri: Wij komen uit Rogatsjov, dat is een stadje met vijfendertigduizend inwoners in het oosten van Wit-Rusland. Wij zijn met drie man. Ik speel gitaar en zing, Zjenja is drummer enn dan is er nog onze nieuwe bassist, Andrej.
Jullie zijn hobbymuzikanten, hebben geen manager en worden niet op de radio gedraaid. Hoe verklaar je dat iedereen in Wit-Rusland jullie muziek kent?
Onze protestsongs verschenen enkele maanden voordat de demonstraties losbarstten. Dus er was een tijd dat de mensen ons konden ontdekken. De meeste bands hebben hier postfactum op ingespeeld. En eigenlijk waren de meeste muzikanten gewoon bang om überhaupt iets te zeggen. Onze teksten zijn heel toegankelijk, omdat we met gewone mensen omgaan. We zingen wat het volk denkt: “We zijn geen kudde, geen tuig, geen lafaards, we zijn het levende volk, wij zijn Wit-Russen.” Dat zijn woorden die dicht bij de mensen staan. Die hoef je niet uit te leggen. Er zitten geen metaforen of andere slimmigheden in.
Was het moeilijk mensen te vinden voor de videoclips?
Heel erg moeilijk. We maakten de opnames in april 2020, toen de verkiezingen nog ver voor ons lagen. Sommige vrienden en bekenden weigerden mee te doen. Anderen deden eerst mee, maar wilden er later uitgeknipt worden. Er was toen nog geen politiegeweld, geen folteringen. Desalniettemin waren sommigen vreselijk bang. Die angst zat er al heel lang, heel diep. Alleen de allerdappersten zijn te zien. (lacht)
Hoe is de situatie in Rogatsjov? Zijn er nog protesten?
Nee, er zijn geen protesten meer. In augustus waren hier natuurlijk ook demonstraties. Zoals in het hele land. Nu is met geweld alle verzet de kop ingedrukt. Om eerlijk te zijn: de protestbeweging in Wit-Rusland, zoals ze bestond met de marsen en massale acties, is momenteel tot stilstand gekomen.
Jullie hebben een nummer met als titel Oechodi ("Ga weg", over de wens dat Loekasjenko in stilte vertrekt en het volk zelf waardige opvolgers vindt). Muziek en tekst van dat nummer zijn heel zachtaardig. Zoals de andere songs hebben jullie deze ruimschoots voor aanvang van de protesten opgenomen. Is er nog ruimte voor zoveel menselijk begrip na het politiegeweld, de folteringen en nadat naar schatting drieëndertigduizend Wit-Russen gevangen hebben gezeten of nog steeds zitten?
Als we niet meer menselijk zijn, worden we net als zij. Daarom is het heel belangrijk dat we onze zachtaardigheid niet verliezen. Een heel positief effect van de protesten is de wederzijdse hulp die is ontstaan. Zoiets hebben we in Wit-Rusland nog nooit gehad. Van hand- en spandiensten tot het delen van levensmiddelen. Zonder er iets voor terug te willen. Het is heel belangrijk menselijk te blijven. Maar natuurlijk zijn we ook kwaad. Veel dingen zijn niet te bevatten. Het is niet normaal dat de ene Wit-Rus de andere slaat. En dat er anderen zijn die zich daarover verheugen: "Heel goed, dat tuig heeft niet anders verdiend!" Dat is niet normaal. Maar onze menselijkheid is iets heel dierbaars. Een groot verschil met de onderdrukkers is dat we ook zonder alcohol vrolijk kunnen zijn. Dat kunnen zij namelijk niet. Zelfs op het hoogste niveau gaat het bij hen uitsluitend gepaard met alcoholische uitspattingen.
Een ander lied heet Anonimotsjka ("Anonieme aangifte", over iemand die in het begin schuchter een anonieme aangifte doet en dan langzamerhand de smaak te pakken krijgt). Onder begeleiding van een mooi stukje ska zing je over iets wat jullie zelf hebben meegemaakt?
Het is inderdaad gebaseerd op de realiteit. Onze drummer, die in de clip te zien is, werkt voor het cultureel centrum in de stad. Hij vertelde dat er anonieme aangifte was gedaan over iets dat de directeur van het centrum zou hebben gezegd. Die kwam daarop in de problemen. Maar ook onze vroegere bassist vertelde erover. Hij werkt in de ambtenarij en zei dat anonieme aangiftes binnen de staatsstructuren schering en inslag zijn. Op die manier is het lied ontstaan.
Jullie bekendste songs zijn Zjive Belarus en My Ne Narodets. Daarin gaat het om een nieuw nationaal bewustzijn. Zelfs als Loekasjenko zou verdwijnen, is een Wit-Rusland zonder de almachtige invloed van Rusland denkbaar?
Nee, wij hebben het ook nooit anders gekend. Dat begint al bij de Russische taal. Ik ben opgegroeid met het Russisch. Wit-Russisch is mijn tweede taal. Ik ken ook maar heel weinig mensen van wie het daadwerkelijk de moedertaal is. Bij ons in Rogatsjev ken ik zelfs maar één inwoner die uitsluitend Wit-Russisch spreekt. De banden met Rusland zijn heel sterk. In 2001 ben ik zelf naar Moskou gegaan waar ik twaalf jaar heb gewoond. Daar speelde ik als gitarist in een band, die aanvankelijk in het Wit-Russisch zong.
Rond die tijd waren er veel extreemrechtse skinheads in de Russische hoofdstad. We werden meerdere keren van het podium afgesleurd. Het was de tijd van de skapunk, met bands als Rediska en Skalpel. Eén keer werden we speciaal opgewacht na een concert. Toen moesten we wel inzien dat we om als band te overleven in Rusland het Wit-Russisch achterwege moesten laten. Later verdween die skinheadbeweging en was alles weer mogelijk.
Zou je terug willen naar Moskou?
Nee, het was een heel bewuste keuze terug te keren naar Rogatsjov. Het leven in een miljoenenstad als Moskou is niet eenvoudig. Toen ik eenentwintig was, ben ik vertrokken naar de Russische hoofdstad. Voor jonge mensen is het absoluut noodzakelijk in een grote stad te wonen. Om zich te ontwikkelen, een beroep te vinden dat in de moderne tijd past.Wat had ik bij ons kunnen worden nadat ik mijn studie aan het conservatorium vlak voor de eindexamens had afgebroken? Had ik het ensemble voor volksmuziek in het cultureel centrum van Rogatsjov moeten gaan leiden? Eerst ging ik naar Mogiljov en dat vond ik al een enorme stad. En toen dus naar Moskou.
Ik neem aan dat je in Moskou niet van de muziek kon leven? Wat deed je daar voor werk?
Aanvankelijk stond ik met een reclamebord op de Arbat (lacht): “Wij kopen goud”, “De mooiste en goedkoopste tatoeages in de stad”,… Daar heb ik ook straatmuzikanten leren kennen. Via hen legde ik mijn eerste muzikale contacten. Al snel vond ik vrienden onder de Moskovieten. We zaten vaak samen in de keuken en dan speelde ik op de gitaar en zong iets in het Wit-Russisch. Dat vonden ze prachtig, hoewel ze er niets van verstonden. Wat werk betreft hebben veel mensen me enorm geholpen. Ik leerde met Photoshop om te gaan en werkte als designer. Daar ben ik nog steeds mee bezig. Ik doe de video’s van onze band zelf. En veel projectwerk. Ik ben nu bezig met een Russisch project over succesvolle ondernemers. Daarvoor houden we interviews.
Hoe zou je de stijl van Tor Band noemen?
Wij spelen eerlijke muziek. Toen ik aan het conservatorium studeerde, zei mijn lerares: elke stijl heeft een eigen stemming. Daarom spelen wij verschillende stijlen. Dat is ook wat de mensen mooi vinden.
Wie zijn je muzikale voorbeelden?
Als ik heel eerlijk ben, luister ik nooit naar muziek. Zelfs in de auto luister ik niet naar de radio.
Ga me nu vertellen dat je naar het nieuws op de staatszender luistert?
(lacht) Nee, ik luister helemaal nergens naar. Ok, ik ken natuurlijk een paar bands. Soms, als ik ergens op bezoek ben, hoor ik nieuwe muziek. Maar zoals gezegd: ik luister ook niet naar onze eigen muziek. Narcistische gevoelens heb ik niet. Ik heb niet eens een cd-speler.
De ideale buurman?
Als ik niet aan het repeteren ben (lacht). Maar nee, ik woon buitenaf.
Wat denk je: gaat Tor Band deze zomer deelnemen aan een rockfestival?
Nee, een rockfestival zal er net als vorig jaar niet inzitten voor ons. Gisteren is net een andere band opgepakt tijdens een illegaal concert. We hebben een kort nummer: Pizdjozj ("Gelul"). Daar staat de einddatum van een bepaald regime op. Bekijk die eens. (video wegens censuur niet toegankelijk, antwoord: 2025, nvdr)
Hebben de protesten zin gehad? Zullen ze ergens toe leiden?
Veel mensen vragen mij: wanneer gaat Loekasjenko eindelijk weg? Hoe lang gaat het allemaal nog duren? Ik vind dat we lichtpuntjes moeten zoeken. Als de gebeurtenissen in augustus niet hadden plaatsgevonden, waren we niet de mensen die we nu zijn. Een heleboel mensen hadden elkaar nooit leren kennen. Dit is een tijd voor onszelf. Ook binnen de oppositie bestaan verschillende overtuigingen. We kunnen ideeën uitwisselen, nieuwe standpunten overwegen. We geven miniconcerten door het hele land.
Sommigen zijn pessimistisch. Dan zeggen ze dat iedereen bang is. Maar dan zeg ik: wij staan hier nu toch te praten. Een jaar geleden hadden we ons dat niet voor kunnen stellen. De concerten, die wij nu geven, zijn voor een man of dertig. Dat zijn muzikale evenementen die het publiek nooit meer vergeet. Wij brengen informatie mee uit onze regio. Er ontstaat een nieuw soort optimisme. Ok, de protesten zijn gestopt. Het heeft even geen zin. Je brengt alleen jezelf en je gezin in gevaar. Er zijn geen concrete plannen. De leiders van de oppositie zitten vast of zijn naar het buitenland vertrokken. Maar nu is het belangrijkste dat we elkaar ondersteunen. Dat we verenigd blijven.
Ondersteun Tor Band en de protesten in Wit-Rusland:
Ardy Beld (1975) is vertaler Russisch. Hij is auteur van het boek 'Een land om te leven - 100 dagen protest in Wit-Rusland' (ISBN/EAN: 978-94-6424-100-6) dat voorjaar 2021 zal verschijnen.