Shearwater - Pijn chemisch omzetten in vreugde

Hij lijkt wat op een vogeltje, zoals hij daar zit, in een hoek van de sofa in de kantoren van V2 Records. Een klein, kwetsbaar vogeltje, dat klaar zit om weg te vliegen. Op het podium komt hij in elk geval veel imposanter over. Maar waarschijnlijk zijn beide impressies slechts een indruk, want Jonathan Meiburg (foto links), de zanger-gitarist en voornaamste songschrijver van Shearwater, is een man met een mening. En die willen wij maar wat graag horen.

Pijn chemisch omzetten in vreugde



In 'The Golden Dossier', het dossier dat je bij de speciale editie van de nieuwe plaat 'The Golden Archipelago' krijgt, wordt een periode vermeld van januari tot augustus 2009. Hoe gaat dat dan in zijn werk? Ga je dan naar een platenmaatschappij en zeg je : "Kunnen jullie mij acht maanden geven om deze plaat te maken?"
(Schatert) Nee, de cyclus voor het vorige album loopt gewoon af. Dan ga je naar de platenmaatschappij en zij zeggen je dan dat ze in februari 2010 een nieuwe plaat willen uitgeven, hetgeen betekent dat het materiaal in september 2009 moet klaar zijn. Dan heb je een deadline en dat is ook nodig : het helpt je om te stoppen. Anders was ik er nu nog aan bezig geweest.

Betekent dat dan dat je er niet tevreden over bent?
Dat ben je nooit helemaal, maar op een bepaald moment moet je het gewoon loslaten.

Toen je vorig jaar in Gent een preview gaf van de nieuwe nummers, leek het erop dat ze een stuk steviger zouden zijn, maar als je de plaat nu draait, is dat toch niet helemaal terug te vinden.
Interessant dat je dat zegt: ik heb dat ook al gemerkt als we live spelen en het intrigeert me. Het is iets dat ons vroeger niet overkwam. Op het moment leren we nog steeds hoe deze songs te brengen en ze zullen dan ook nog wel evolueren. Maar het idee dat de nieuwe liveset meer kracht uitstraalt spreekt me wel aan.

Deze plaat heeft ook een wijder bereik dan ons vroeger werk. Ik wou dat de drums meer klonken zoals ze dat doen als we live spelen: krachtiger. De vioolarrangementen moesten er nog wel inzitten, maar meer als aanvulling. Het heeft ook te maken met het feit dat deze line-up nu gesmeerd begint te lopen. Het was ook erg leuk om zo samen te werken.

Is dit de eerste keer dat je band zo lang ongewijzigd blijft?
Thor (Harris - drums), Kimberly (Burke - bas) en ik spelen al samen sinds 1989. We hebben er steeds andere muzikanten bij betrokken. Met Kevin (Schneider - toetsen) en Jordan (Geiger - trompet, ...) lijkt het nu echt goed te klikken. Het is dan ook de langst stabiele line-up van de band.

Wat was hun inbreng op deze plaat?
We hebben iets gedaan dat we nog nooit eerder hadden geprobeerd: een aantal nummers repeteren gedurende een paar dagen, de studio ingaan en ze heel snel opnemen. Op die manier hadden we enkele basistracks. Enkele overdubs opgenomen en uiteindelijk hadden we een wazige, onscherpe versie van het album. Iets als een storyboard van een film. Je kon ernaar luisteren en eruit halen wat de moeite waard was en weglaten en vervangen wat niet werkte. Daarna hebben we het album fatsoenlijk opgenomen.

Wat is 'The Golden Archipelago' eigenlijk precies?
Daar vraag je me wat. Het was gewoon de titel waarmee ik begonnen ben. Ik heb veel eilanden bezocht toen ik research deed. En nu zit ik nog vaak te dagdromen over die plaatsen. Ik realiseerde me al gauw dat hier iets in zat. Alleen kon ik er nog niet echt mijn vinger op leggen. Het was als een ravijn: je hebt geen idee hoe diep die is en wat erin zit.

Later ben ik dan op die opname van het volkslied van de inwoners van Bikini Atol gestoten. Je hoort die aan het begin van de plaat en ik was daar bijzonder van onder de indruk. Het is een lied over ballingschap. Ze kunnen namelijk niet terugkeren omdat de grond nog steeds radioactief is (ten gevolge van de atoomproeven die de Fransen er deden, nvdr). Het is een lied over wanhoop en pijn en tegelijkertijd klinkt het opgewekt, haast uitdagend.

Dat is precies wat muziek zo uniek maakt: het kan pijn bijna chemisch omzetten in vreugde. Dat was het gevoel dat ik wilde oproepen met deze plaat. Het werkt ook perfect zonder dat het alle aandacht naar zich toezuigt. Ik vind het in elk geval een erg sterke opener.

De tekst en de muziek spreken mekaar niet echt tegen, het is meer een transformatie. Zoals kunst erin slaagt om twee tegenstrijdige dingen toch naast elkaar te laten bestaan en zo een groter geheel te vormen. Dat is ook zo voor muziek: in een zacht nummer hoort iets dat daarmee de strijd aangaat en dat resulteert dan in een sterker geheel.

Had je deze plaat al in gedachten toen je die eilanden bezocht?
In de dertien jaar dat ik rondreis zijn er heel wat ervaringen blijven hangen. Vaak voor redenen waar ik geen enkele verklaring voor heb. Daar heb ik op verdergebouwd om tot deze plaat te komen. In het 'Dossier' vind je foto's van de plaatsen waar ik in al die tijd geweest ben. Op die manier wordt het een visuele begeleiding van de plaat, die de ervaring uitbreidt. Maar het is de bedoeling dat de plaat je verwelkomt, niet dat ze je zegt wat je moet doen.

Met 'Palo Santo' en 'Rook' maakt deze plaat deel uit van een trilogie. Was dat allemaal gepland of was het eerder toeval?
Toen ik aan 'Rook' werkte, realiseerde ik me dat ze wel degelijk iets gemeen hadden. Er loopt een rode draad door die drie platen. Het is moeilijk uit te leggen wat dat precies inhoudt. Het is eerder een gemeenschappelijk gevoel.

Het milieu misschien?
Dat zeker. De verhouding tussen de mens en de natuur wordt op verschillende manieren verkend op deze plaat. Maar eigenlijk ben ik even geïnteresseerd in het innerlijke als in het externe leven. De mens heeft het leven op aarde grondig veranderd en dat op een manier die bijna niet te vatten is.
Je kan je haast niet voorstellen hoe de wereld eruit zag voor wij die overnamen. En toch is het niet eens zo lang geleden. Hier en daar zijn er nog fragmentjes van die wereld bewaard gebleven.

Op een eiland voor de kust van Argentinië bijvoorbeeld, Isla de los Estados. Daarvan vind je ook enkele foto's in het "Dossier". Het is onbewoond, heel afgelegen en erg moeilijk te bereiken. De militairen zwaaien er de plak. Ik wou er een gigantische pinguïnkolonie gaan bekijken, die pas in 1997 werd ontdekt. Op sommige plaatsen op dat eiland is echt nog nooit een mens geweest. De dieren reageren dan ook helemaal anders. Ze komen zowaar naar je toe. Je kan de zangvogels zo uit de bomen plukken.

Vreemd toch als je bedenkt dat de hele wereld ooit zo is geweest. Dat dat niet meer bestaat is heel erg jammer. De dissonantie tussen die wereld en de wereld waarin we nu leven is een grote bron van inspiratie.

Zou je ooit een plaat over het stadsleven kunnen maken?
Misschien, maar steden zijn saai. Ik ben gewoon niet erg onder de indruk van mensen. Het lijkt wel of we als een soort kanker zijn uitgegroeid ver buiten de grenzen waar het had moeten stoppen. Misschien is er wel een manier om dit terug te draaien en afstand te nemen van de afgrond waar we voor staan, een andere manier van leven aannemen.

Maar de mens heeft nu eenmaal nooit kunnen vooruitkijken. In 1928 waren er twee miljard mensen. Mijn grootvader was toen een peuter. Nu zijn er dat bijna zeven miljard. En dat allemaal binnen één mensenleven. En wij hebben nog niet door dat dat een enorme wijziging is en hoe lang het gaat duren eer dat wel het geval gaat zijn. Aan de andere kant zijn de mensen al sinds de Middeleeuwen het einde van de wereld aan het voorspellen. Misschien moeten we ons daaraan optrekken: we zullen nooit kunnen voorspellen wat er gaat gebeuren.

Je bent wetenschapper en muzikant. Is er geen contradictie tussen het logische waar de wetenschapper naar zoekt en het emotionele waar de muzikant mee speelt?
Intuïtie is belangrijk voor beiden. Als je als artiest wil groeien, moet je je intuïtie trainen om de juiste beslissing op het juiste moment te maken. Ook wetenschappers gebruiken hun intuïtie voortdurend. Ze hebben zoveel feiten, zoveel gegevens en moeten op hun intuïtie afgaan om uit te zoeken wat het waard is om onderzocht te worden. Je kan tenslotte niet op elk detail ingaan.

Maar: ofwel hou je van muziek ofwel niet.
Muziek is in elk geval niet zo empirisch als wetenschap, maar wetenschap is dat ook niet altijd. Over bepaalde feiten zullen wetenschappers het nooit eens zijn. Wetenschap hoeft niet zo droog te zijn als het lijkt en er zit een soort logica in die je ook bij het maken van muziek gebruikt.

De bedoeling van wetenschap is om de dingen die correct aanvoelen te scheiden van de dingen die werkelijk correct zijn. Ons brein zoekt namelijk altijd naar een oorzaak. We willen weten waarom het gebeurt, welke factoren ertoe leiden. En we willen maar al te graag allerlei foute informatie daarbij opnemen. De Grieken zagen god als de eerste oorzaak. Dat heeft gedeeltelijk te maken met het feit dat we steeds op zoek gaan naar wie we zijn. Muziek en wetenschap zijn twee ongerelateerde manieren om het universum en wat het betekent te onderzoeken.

Dit is een ambitieus album. Al enig idee wat de volgende stap gaat zijn?
Ik heb net met een vriend een andere plaat gemaakt. Die hebben we in een week geschreven, opgenomen en gemixt. Het was fantastisch om de beslissingen in het moment te moeten nemen. Het was zelfs een bevrijding.

Wat er nu gaat komen, weet ik niet. Het is wel belangrijk dat je na het opnemen van een plaat leeg bent, uitgeput. Daarna moet je de tijd nemen om iets anders te laten groeien. We zullen wel zien wat dat dan wordt. Ik ben wel zelfzekerder geworden met elke nieuwe cd. Maar uiteindelijk moet je steeds opnieuw die donkere kamer in zonder dat je weet waar je terecht gaat komen.

Hoe past je grootvader eigenlijk in deze plaat?
Net als vele van onze grootouders heeft hij de oorlog doorgebracht op Guam. Het eerste nummer, Meridian, is zijn beschrijving van hoe het voelt om op zo'n eiland te zitten, ver weg van Zuid-Carolina, waar hij opgroeide. Het moet een fantastische ervaring geweest zijn. Er waren momenten van doodsangst en paniek. Dat wilde ik allemaal in dat nummer vertellen. Het is als een deur waarlangs je de wereld van die plaat binnengaat.

Op elk nummer lijk je een ander standpunt in te nemen.
Ik weet hoe het proces van songschrijven werkt voor mij, maar ik begrijp het niet. Gewoonlijk begin ik met een melodie waarvoor ik dan een structuur zoek. Dan laat ik dat even rusten en kijk ik of ik het me nog herinner na een paar weken. Vervolgens ga ik er wat bij neuriën en soms kom ik dan bij een zinnetje terecht waarrond ik dan een nummer probeer te schrijven.  Want die zinnetjes zijn boodschappen van je onderbewuste.

Dat doe ik met de grootst mogelijke zorg, want eens je het hebt gedaan, kan je het niet meer veranderen. Als het niet werkt, moet het gewoon de prullenmand in. Er moet dus voortdurend geschoven en veranderd worden tot op het laatste moment. Voor mij werkt die methode gewoon. Waarschijnlijk is het voor de helft toeval en voor de helft gepland. Zonder toeval zit er geen leven in en zonder planning heeft het geen vorm.

14 februari 2010
Patrick Van Gestel