Jóhann Jóhannsson - Met hartelijke groet van een gelukkige melancholicus

Jóhann Jóhannsson, die met zijn laatste CD 'Fordlandia' een vrij donkere plaat uitbracht, gebaseerd op Henry Ford's mislukte Utopia in het Amazonewoud, is tijdens het interview erg opgewekt en beminnelijk. Of hoe IJslanders nog steeds meester zijn in het verenigen van extremen.

Je scoort in de UK vrij goed op een festival waar vooral het ruigere werk aan bod komt. Hoe komt het dat zowel jij als Sigur Ros en Múm zoveel bijval oogsten met toch vrij geïsoleerde soundscapes?
Jóhannsson: Wel, het is ons individualisme dat ons verenigt: we zijn erg verschillend maar doen radicaal ons eigen ding en dat wordt door individualisten overal ter wereld gesmaakt. Mijn publiek is niet groot, maar ze zijn wel trouw op post in elk land, en samen vormen ze inderdaad een grote massa.  Je kan mij, Sigur Ros en Múm ook typisch IJslands noemen, net omdat we verschillen. IJsland is zoals een speeltuin voor muzikanten en artiesten die tussen de VS en de EU geklemd zit qua culturele en politieke invloeden. Dus enerzijds zijn we geïsoleerd en individualistisch, anderzijds zijn we een smeltkroes. Een beetje zoals Reykjavik zelf: op het eerste zicht een kleine provinciestad, maar tegelijkertijd kosmopolitisch en anoniem.

Zie je jezelf als een soort landschapsarchitect met geluid? Of begin je vanuit een gegeven of gevoel?
Ik begin vanuit een gevoel of idee, meestal afkomstig uit boeken, schilderijen en theater. Ik schrijf niet zomaar abstracte muziek, het gaat steeds terug naar dat eerste gevoel of idee. Ik ben ook erg gefascineerd door wetenschap en fysica, want ik denk dat fysica het hoogste goed is: het is op zoek gaan naar het onbekende via logica en creativiteit. Kunst komt uit dezelfde wortel, vandaar dat ze voor mij zo goed samengaan. De scheiding  tussen wetenschap en kunst is volgens mij onbestaande. Dat vind je ook terug in mijn muziek: er zitten zowel strakke als willekeurige elementen in. Ik laat ook steeds ruimte voor nieuwe elementen die vaak verschijnen door live optredens. Ik hou van onverwachte wendingen of reacties van het publiek.

Het album 'Fordlandia' gaat over het mislukte Utopia van Henry Ford in de Amazone. Geeft dit je algemene wereldbeeld weer? Ben je een doemdenker?
Het Amazoneaspect was een gedroomde reden om samples uit het regenwoud te integreren. Ik hou ervan dingen uit de echte wereld in mijn muziek te verwerken, zoals ambient geluiden uit de straat, of computer noises zoals op mijn voorlaatste 'IBM' album. En dan dat andere, dystopische aspect: ik hou van tragische schoonheid en geniet van melancholie.  Het zou veel minder verplicht moeten zijn om positief te denken of om zelfhulpboeken te lezen als je je niet goed voelt. Je kan ook gelukkig zijn aan de donkere zijde, zolang je maar niet denkt dat je melancholie moet vermijden. Dan wordt het pas een probleem, als je angstvallig de donkere kant vermijdt. Dus ik ben een gelukkig man, ja, ook al houdt mijn definitie van geluk iets anders in dan wat anderen eronder verstaan.  

Je hebt onlangs muziek gemaakt voor de animatiefilm 'Varmints' en schrijft nu ook weer voor het witte doek. Had je nood aan een extra communicatiemiddel naast je solowerk?
Ik werk pas sinds 2002 solo. Ervoor deed ik vooral dans- en theaterproducties en collaboraties met Apparat en mijn collectief Kitchen Motors. Ik werk nog steeds traag en gestaag verder met Apparat en maak ernaast veel muziek voor het witte doek. Ik heb inderdaad nood aan de twee aspecten:  het witte blad van mijn solowerk en de bijhorende stress, omdat alles mogelijk is, en het vastere gegeven van een film of collaboratie, waarin ook meer communicatie nodig is. Het zijn allebei essentiële zaken voor mij: isolatie en communicatie. Sowieso probeer ik binnen al deze projecten een verhaal te vertellen. Het is het narratieve aspect aan film en theater dat me zo boeit en ook in mijn eigen universum probeer ik iets te vertellen.

Je schreef vroeger voor theater, nu voor film. Ben je terug naar je roots aan het gaan? Heb je ooit andere dingen gedaan?
Ik heb wel wat geëxperimenteerd, maar vooral binnen het klassieke en elektronische genre. Ik heb bijvoorbeeld nooit jazz of folk geprobeerd. Vroeger speelde ik wel gitaar bij Hàn, een agressieve rockband uit Reykjavik: niet mijn idee, maar ik genoot ervan. Zolang ik me maar amuseer. Onlangs ben ik  in een nieuw project gestapt, omdat een oude vriend me dat al drie jaar vroeg, en het is op een organische manier vrij snel in productie gegaan. We hebben nu een eerste demo. Het hele project is geïnspireerd door horrorfilms uit de jaren zeventig (Dario Argento) en heet Evil Madness. Met zo'n naam was ik meteen verkocht. Ik hou van film en denk dat ik de volgende jaren inderdaad weer die richting zal uitgaan. Ach, ik zie al mijn werk als een uit de hand gelopen hobby. Het kan dus nog alle kanten op!