Zonder deze twintig nummers geen 'Ok Computer' van Radiohead

Flashback

‘Ok Computer’, het magnum opus van Radiohead, bestaat deze week twintig jaar. Dat viert de band door binnenkort ‘OKNOTOK’ uit te brengen, een geremasterde versie met onuitgegeven nummers uit die periode. Maar waar haalden Yorke en zijn vieze gasten de inspiratie om zo’n innoverend en tijdloos album in elkaar te steken? Uit verschillende interviews uit de jaren negentig viel alvast heel wat op te maken. Hier zijn de nummers waar Radiohead de mosterd haalde voor één van de beste rockalbums uit de geschiedenis, speciaal voor u in een handig lijstje gegoten.

‘Ok Computer’ was véél. Het was een warm, tijdloos, complex en baanbrekend album; het was voor velen een kameraad in een wereld waar eenzaamheid alledaagse kost was; het waren pure emoties vertaald in geluid; het was een trip doorheen de donkere gedachtenkronkels van zanger Thom Yorke. Maar bovenal was het verdomd verslavend spul. Even verslavend als energiedrank voor tieners en koffie en pateekes voor gepensioneerden. ‘Ok Computer’ is voor jonge vaders en moeders vandaag een oude vriend die enkele kilo’s zwaarder is geworden, maar nog steeds nostalgische herinneringen oproept.

Maar ‘Ok Computer’ zou er helemaal niet gekomen zijn zonder Brian Eno. Hij was het die Radiohead contacteerde in 1995 om een nummer in te spelen ten voordele van War Child, een organisatie die zich inzet om kinderen te helpen bij het verwerken van de oorlogservaringen. In vierentwintig uur diende de band, samen met Eno en geluidstechnicus Nigel Godrich, een nummer te schrijven. Het nummer, dat daaruit voortsproot, was Just en zou de blauwdruk vormen voor wat later ‘Ok Computer’ zou worden.

Na de opnames van Just werd al snel duidelijk dat ze met Godrich voluit in zee wilden gaan. Tot op vandaag wordt hij het zesde lid van de band genoemd. Het was met zijn achtergrond in de elektronische dansmuziek dat het nieuwe geluid van Radiohead stilaan vorm kreeg. Luisteraars kregen het gevoel ondergedompeld te worden in een poel vol nieuwe, computergestuurde geluiden. ‘Ok Computer’ blijft een gitaaralbum, maar dan wel eentje dat oude en nieuwe klanken perfect in symbiose bracht. Of hoe een criticaster het toen treffend omschreef: "'Ok Computer' is een DIY elektronica-album, gemaakt met gitaren”.

Maar het album vergde tijd; veel tijd. En alles wat de band meemaakte tussen de opnames van Just en de uiteindelijke release in 1997, heeft effect gehad op het totaalpakket. Zo werden heel wat nummers bijgeschaafd tijdens de tour met Alanis Morissette, die toen hoogdagen beleefde met hitsingles als Ironic en You Oughta Know. Zo werd Paranoid Android daar bijgevijld van een veertien minuten durende sleper naar de intense brok emoties van zes minuten waar het nu bekend voor staat.

Thom Yorke kreeg door het gigantische succes van het album een depressie. De talloze interviews en andere promotionele verplichtingen werden hem als schuchtere schlemiel al snel te veel. Maar dankzij al die interviews is het makkelijk te achterhalen naar welke platen hij op dat moment allemaal luisterde. ‘Ok Computer’ kent volgens hem de meeste gelijkenissen met ‘Bitches Brew’, het avant-garde jazzalbum van Miles Davis. Radiohead probeerde, net zoals in ‘Bitches Brew’, een rustige sfeer op te bouwen, om die dan op het einde terug te doen verbrokkelen. Yorke zag hetzelfde patroon terug in nummers als Fall On Me van R.E.M., I’ll Wear It Proudly van Elvis Costello, een nummer dat de band zelf vaak covert tijdens live-optredens, en Dress uit de debuutplaat van Pj Harvey.

Een magazine kon de hand leggen op een lijst met de meest beluisterde artiesten van de Radiohead frontman uit die periode. Een beetje zoals Last Fm, dat duidelijk enkele favoriete artiesten van Yorke blootlegde. Filmsoundtrackproducer Ennio Morricone stond hoog bovenaan, maar ook de krautrockband Can bleek Yorkes favoriet. “Correct”, zou Yorke veelvuldig toegeven. “ We maken dan ook graag misbruik van die opnametechnieken”.

Opener Airbag, en dan vooral de achterliggende drumsample, was geïnspireerd door het werk van DJ Shadow. Net zoals de steeds wegvallende baslijn veel weg heeft van de dub uit de jaren zeventig. DJ Shadow zou later trouwens zelf op tour gaan met Radiohead. In een interview met Pitchfork vertelde hij dat ‘Ok Computer’ en vooral het nummer Let Down een deel van zijn leven is geworden: “Ik werd verliefd op Let Down, toen ik op tour was met de band. Ik deed mijn klein deeltje voor hun show en wanneer Radiohead opkwam, ging ik gewoon langs de kant zitten en kijken; elke keer opnieuw. ‘Ok Computer’ had iets magisch en het zit dan ook verweven in mijn DNA.”

Paranoid Android is één van de langste nummers uit de discografie van de band, maar werd dus oorspronkelijk opgenomen als een nummer dat de twaalf minuten overschreed. Het nummer kan je verdelen in vier gedeeltes, net zoals je hits als Bohemian Rhapsody van Queen en November Rain van Guns ’n Roses kan onderverdelen in verschillende stukken. Radiohead haalde vooral inspiratie uit Happiness Is A Warm Gun van The Beatles en de muziek van Pixies. De titel is een leuke referentie naar het personage Marvin The Paranoid Android uit 'The Hitchhiker's Guide To The Galaxy'-serie.

Subterranean Homesick Alien is dan weer een duidelijke verwijzing naar het haast gelijknamige nummer van Bob Dylan, Subterranean Homesick Blues. Het nummer schetst een beeld van een ontvoering door aliens, net zoals Jim Sullivan dat al deed met zijn album ‘U.F.O’ eind jaren zestig. Volgens de legende zou Sullivan na het uitbrengen van dat album zelf ontvoerd zijn door aliens. Feit is dat hij verdween en zijn gitaar achterliet in zijn auto langs de snelweg, iets wat hij volgens familieleden nooit zou doen. Zijn lichaam werd echter teruggevonden.

Voor de soundtrack van ‘Romeo And Juliet’ werd dan weer aan Radiohead gevraagd om het einde van de film te voorzien van wat muziek. Dat werd uiteraard het nummer Exit Music (For a Film) dat met de akoestische gitaar iets weg heeft van het ‘At Folsom Prison’-project van Johnny Cash terwijl de climax in het nummer geïnspireerd is op het werk van Portishead, maar dan iets mechanischer; althans volgens bassist Colin Greenwood. Let Down, het favorietje van DJ Shadow, was dan weer hevig geïnspireerd op de “Wall Of Sound”-opnametechniek van Phil Spector die voor het eerst voorkwam op het’ Pet Sounds’-album van The Beach Boys.

Wat valt er nog op in het album? Het gebruik van de koebel tijdens Electioneering, het meest politiek getinte nummer op de plaat. Terwijl megahit Karma Police de akkoorden haalde bij Sexy Sadie van The Beatles en het einde wel erg lijkt op het einde van Souvlaki Space Station van Slowdive. Lucky was de poging om een vol geluid te produceren, de zogenaamde “arenarock” waar bands als Pink Floyd een patent op hebben. Maar het is vooral het kinderwijsje van No Surprises, dat veel mensen bijblijft uit dit album. Radiohead trachtte dezelfde sfeer op te roepen als in het nummer What a Wonderful World van Louis Armstrong. En dat is hen aardig gelukt.

Baanbrekend dus, dat ‘Ok Computer’ van Radiohead. En dat hebben we heus niet alleen te danken aan de invloeden, maar vooral aan wat ze er zelf van gemaakt hebben. Dat het album niet alleen het einde betekende van de Britpop en bijna het einde van de band, is een voetnoot in de muziekgeschiedenis. 'Ok Computer' was vooral het moment waarop Radiohead één van de grootste bands op deze planeet werd. Gekend in de mainstream zonder de indie-aanhang te verliezen. Vanaf toen stond Radiohead niet meer garant voor goede rockmuziek, maar voor muzikale innovatie. Iets wat ze in latere albums alleen maar zouden bevestigen.