Jazz Middelheim 2011: Tien om te Zorn
Achtergrond
De tweede festivaldag van Jazz Middelheim 2011 staat helemaal in het teken van John Zorn en diens 'Book of Angels', een essentieel maar al bij al klein deel uit een ongrijpbaar oeuvre dat inmiddels dertig jaar en meer dan honderddertig albums omspant. Wij selecteerden een tiental platen van zijn meest uiteenlopende projecten. Dit is daMusics 'Tien om te Zorn'!
1. Archery (1981)
Is 'Archery' het eerste wat je ooit van hem hoort, dat bezorgt de naam Zorn alleen al je wellicht een trauma voor het leven. 'Archery' is één van de game pieces waarmee Zorn in de vroege jaren tachtig enige beroemdheid verwierf. Bevattelijk uitleggen wat zo'n game piece inhoudt, is geen sinecure, dus laat ons zeggen dat het gaat om een extreem complexe (muzikale?) compositie die tot leven wordt gewekt door een eindeloze combinatie van twaalf muzikanten in elkaar afwisselende duo's of trio's. Deze fascinerende puzzel zette Zorn meteen op de muziekmap, zij het bij een nichepubliek.
2. The Big Gundown - John Zorn Plays the Music of Ennio Morricone (1985)
Een gewaagde, tijdloze kijk op het werk van misschien wel 's werelds beroemdste filmcomponist. Je bevindt je tussen hoefgetrappel en geweerschoten. De tumbleweeds denk je er vanzelf bij. Elke compositie is een filmische miniatuur en varieert van westernrock tot kamermuziek in Zorn-salsa. Onze eigen Toots Thielemans werd ingehuurd op mondharmonica en om outlawmelodieën te fluiten. Vooral Erotico (The Burglars) - met geniaal orgelwerk van Big John Patton - is een niet te missen staaltje magie.
3. Spillane (1988)
Ook 'Spillane' is een eerbetoon, deze keer aan het werk van detectiveauteur Mickey Spillane. Acteur John Lurie vertelt een verknipt verhaal, dat razend intrigerend wordt in combinatie met de spannende Dick-Tracy-jazz en de samplecollage van gillende vrouwen, typmachines en ruitenwissers die zich eromheen draaien. Na het vijfentwintig minuten durende titelstuk volgt onder meer nog een onverwachte ode aan de blues (Two Lane Highway, met Albert Collins). Voetnoot: blues kom je in Zorns werk niet zo vaak tegen. In Forbidden Fruit brengt hij zowaar het Kronos Quartet in één studio met turntablist Christian Marclay. Je moet er maar op komen!
4. Naked City (1989)
Het beruchte pulpjazzkwintet rond John Zorn, met Bill Frisell (gitaar), Wayne Horvitz (keyboards), Fred Frith (bass) en de altijd terug opduikende Joey Baron (drums). 'Naked City' is deels opgebouwd uit interpretaties van werk van onder anderen Henry Mancini, Ennio Morricone, Ornette Coleman en John Barry en deels uit Zorn-composities die niet voor die standards moeten onderdoen. Pure, ultrakorte hardcore wordt daarbij niet geschuwd. De versie van The Sicilian Clan is dan weer bloedstollend mooi.
5. Spy Vs. Spy - The Music of Ornette Coleman (1989)
De zeventien composities van freejazz-pionier Ornette Coleman, die Zorn op 'Spy Vs. Spy' stormachtig naar zijn hand zet, vormen de ultieme definitie van het concept punkjazz. De razendsnelle kakofonieën doen je al snel naar adem happen, dus het is een beetje een overwinning als je 'Spy Vs. Spy' helemaal kan uitzitten. In dit filmpje kan je zien hoe Zorn de snelheid tot het toppunt dreef, tot zijn muzikanten moesten toegeven dat ze niet sneller konden.
6. Kristallnacht (1993)
Als zelfverklaard cultureel zionist draagt Zorn de joodse cultuur uit naar een wereldwijd publiek, getuige de Radical Jewish Culture-serie die hij heeft lopen op zijn eigen label Tzadik. Op 'Kristallnacht' brengt hij een schokkende aanklacht op de gruwelijke pogrom die plaatsvond in de nacht van 9 op 10 november 1938. Duizenden joodse handelszaken en synagogen werden vernield door de nazi's. Never Again luidt track twee, een misselijk makende evocatie van glas en uiteindelijk ook een hele cultuur die aan diggelen wordt geslagen.
7. Masada - Live in Middelheim (1999)
"Laatste concert van de slotdag Jazz Middelheim '99, eerste concert van de toekomst... Hier zijn ze dan, voor hun enig concert, hun enige festivaloptreden in Europa deze zomer... John Zorn en Masada!" sprak presentator Wilfried Haesen. Oorverdovend gejuich in de tent van Park Den Brandt! Wat volgde was een schitterende set van een van de hechtste, akoestische jazzensembles van de voorbije dertig jaar. Een beetje klezmer, een beetje Ornette en heel veel Zorn. Dit is Masada op een hoogtepunt.
8. Bar Kokhba Sextet - John Zorn 50th Birthday Celebration (2005)
Met Bar Kokhba brengt John Zorn het Masada-songbook in een nieuw jasje. Hebben de uitvoeringen van het Masada Quartet nog duidelijke banden met jazz, dan is Bar Kokhba moeilijker te plaatsen. Het mengt joodse melodieën met westerse kamermuziek. Maar als je denkt dat de omschrijving daarmee rond is, komt de bedwelmende gitaar van Marc Ribot plots opzetten. Zorn noemt het zelf "sephardic exotica for young moderns". Deze unieke registratie werd opgenomen tijdens de vieringen rond Zorns vijftigste verjaardag, met dertig dagen lang een concert van een van zijn projecten.
9. Electric Masada - At The Mountains of Madness (2005)
Dat Masada ook een elektrische tegenhanger kreeg was eigenlijk een erg logische stap, al zouden gewone stervelingen als wij zoiets natuurlijk nooit kunnen bedenken. Electric Masada is een achtkoppige band, met Jamie Saft op elektrische piano, Ikue Mori als elektronica-leverancier, twee drummers en de grootmeester op sax. De titel kan je lezen als "op het hoogtepunt van de waanzin" en daar bevond Electric Masada zich ook daadwerkelijk aan het eind van een lange Europese tournee. Skip meteen naar Metal Tov en je zal het begrijpen.
'Interzone' is een van Zorns recentste zogeheten filecard-composities. Het komt erop neer dat hij een grote fichebak voor zich heeft staan en dat de muzikanten - en dat zijn er weer niet weinig - de instructies volgen die hij omhooghoudt (zie ook 'Kristallnacht' en 'Spillane'). 'Interzone' bestaat uit drie lange stukken die werkelijk alle kanten opgaan - knippen en plakken voor gevorderden, zeg maar. Zelfs The Mars Volta lijkt tot de invloeden te behoren. Het verbaast ons dan ook niks dat dit Zorns eerbetoon is aan William S. Burroughs. Tegelijk hoor je wat voor een uitzonderlijke producer Zorn ook is. Dit plaatje houdt ons zoet tot Middelheim. Tot Zorn en mazzeltov!