Jazz Middelheim 2011: Ode to Zorn

Achtergrond

"Laatste concert van de slotdag Jazz Middelheim '99, eerste concert van de toekomst," zo kondigde Wilfried Haesen met zijn kenmerkende milde stem Masada aan toen de band op het punt stond voor het eerst te triomferen in Park Den Brandt. Zorn nam een radio-opname van het concert mee naar huis en bracht ze enkele maanden later uit op zijn eigen Tzadiklabel. Het werd al gauw een definitieve registratie van het baanbrekende kwartet op de top van zijn kunnen. Nu, twaalf jaar later, wordt Zorn gehuldigd met een volledige festivaldag. Een prima gelegenheid voor onze eigen Ode to Zorn.

Zorn is de man die in 1989 met veel lawaai en geknipoog de pulpjazzformatie Naked City uit de grond stampte. De muziek op 'Naked City' varieerde van puntgave interpretaties van thema's van Ennio Morricone en Henry Mancini tot genadeloze eigen composities als Speedball. Na een uitvoering van het nummer zei Zorn ooit: "In case you missed it, that was thirty-two styles of music in forty-three seconds. Thank you." "Yes," voegde hij er nog aan toe, "it can be done live. We did it live!" Om maar een idee te geven van hoe Zorn zijn muzikanten tot het uiterste drijft.

Hem omschrijven als 'jazz-saxofonist' is niet zozeer de waarheid geweld aandoen, als wel vreselijk minimaliseren. Met jazz heeft Zorn ongeveer evenveel uitstaans als met Joodse muziek, klassiek experiment, filmmuziek en exotica. Misschien zag u hem wel aan het werk met Lou Reed en Laurie Anderson tijdens Jazz Middelheim 2009? Akkoord, Zorns instrument is de altsax. Het ene ogenblik koestert hij het kleinood met oorstrelende melodieën, het andere gaat hij het te lijf met een zelden geziene brutaliteit. Door zijn circulaire ademhaling kan hij het koper matenlang laten kreunen en zweten, tot het ijzingwekkend begint te piepen.

Maar met die simpele omschrijving kan je Zorns wezen dus niet vatten. En ook al voegen we er de termen componist, enfant terrible, iconoclast, vernieuwer, avant-gardist en cultureel zionist aan toe, dan hebben we nog niks gezegd over zijn neiging om duizelingwekkende extremen tegenover elkaar in de ring te plaatsen, wat onder meer concreet wordt in zijn jumpcut-stijl van componeren. Op het vlak van jazz, muzikale interactie en de dynamiek van improvisatie is meermaals gebleken dat het free-jazzoeuvre van Ornette Coleman uit de jaren vijftig en zestig voor hem het summum is. Voor jazzsnobs luidt Zorns advies echter: "Eat shit!" Denk dus best twee keer na voor je je plaatsje in de Middelheim-tent met je jas of paraplu "reserveert".

Op Jazz Middelheim 2011 staat John Zorns 'Book of Angels' centraal, zijn tweede songboek met joods getinte Masada-composities, dat hij in 2004 op drie maanden bijeen schreef. Sommige rockbands zwoegen drie jaar op een nieuw album, Zorn wrong - en hou je nu stevig vast aan de takken van de bomen - driehonderd nieuwe thema's uit zijn pen. En alsof dat nog niet ambitieus genoeg was, liet hij de muziek nog eens uitvoeren door een vijftiental verschillende muzikanten en ensembles. Het resultaat: de unieke 'Book of Angels'-albumreeks met volumes van onder meer The Cracow Klezmer Band, het Masada String Trio, Medeski, Martin & Wood en avant-rockband  Secret Chiefs 3.

Met het dubbelconcert van pianist Uri Caine en het vocale project Mycale wordt een selectie van het 'Book of Angels' gebracht op zijn naaktst. Vanachter zijn Steinway-vleugel  geeft de klassiek geschoolde Uri Caine helemaal solo een eigen invulling aan de composities. Mycale, een consortium van de zangeressen Basya Schecter, Ayelet Rose Gottlieb, Malika Zarra en Sofia Rei Koutsovitis, doet het dan weer enkel met stemmen, een primeur in Zorns oeuvre - de vocale acrobatieën van Yamatsuka Eye (Naked City) en Mike Patton (Moonchild) even niet meegerekend. Mycale tekent voor bloedmooie a capella in het Hebreeuws, Arabisch en Frans, op teksten van onder andere het Oude Testament en de Portugese dichter Fernando Pessoa.

Bar Kokhba volgt met een van de meest kleurrijke blikken op het 'Angels'-songboek. Het is een eigenzinnig vormgegeven sextet met Marc Ribot op gitaar, Mark Feldman op viool, Erik Friedlander op cello, Greg Cohen en Joey Baron achter respectievelijk bas en drums en Cyro Baptista als percussionist. John Zorn staat ook op de bühne, zij het enkel als orkestleider. Let op zijn mysterieuze gebaren en aanwijzingen. Ze kunnen de subtiele en tegelijk kamerbrede sound plots een hele andere wending geven.

Zorn houdt zijn sax in de kist tot hij het podium op moet met het Masada Sextet. Dat is de klassieke line-up met Dave Douglas en (opnieuw) Joey Baron en Greg Cohen, aangevuld met Uri Caine en Cyro Baptista - in die opstelling een van Zorns jongere ensembles. In Masada vormen Zorn en Douglas als conflictueuze blazerssectie de centrale, melodieuze as, terwijl Joey Baron en Greg Cohen de motor draaiende houden. Wat de combinatie met Caine en Baptista gaat geven, daar zijn we ook erg benieuwd naar, maar vast staat dat ze enkele nieuwe kleuren in de sound zullen smokkelen. Een garantie voor vuurwerk.

De focus op het 'Book of Angels' belooft een uniek inzicht op de kunst van een van de markantste hedendaagse componisten. Althans op een deeltje ervan, want voor elk project dat op de affiche staat, staan er zeker vijf in de coulissen te wachten om in te vallen (The Dreamers, Electric Masada, het Masada String Trio,...) en voor elke meesterlijke muzikant die hij mee naar Middelheim brengt, heeft hij er nog zeker vijf in zijn roedel. Ons hoor je niet klagen. We zouden nauwelijks durven. Likkebaardend kijken we uit naar de eerste Zorn-dag van de toekomst. En naar alles waarmee de eeuwig jonge beeldenstormer ons nadien nog gaat overrompelen.