De mythes van de jaren 00: Studio Brussel als redder van de alternatieve muziek

Achtergrond

Aan de toog tussen pint en plas, sporend van west naar oost of wachtend in de bushalte; wie zijn oren openhoudt, vangt overal iets op. "Stubru is niet meer wat het vroeger was", is één van die boutades. Nostalgische zeikerds en hun mening vinden wij doorgaans een burcht zonder fundamenten. Maar twijfel knaagt nu eenmaal. En dus doken wij in de kelders van het collectief geheugen, om met harde cijfers weer boven water te komen.

Afrekening en Ultratop: één pot nat?

De Afrekening - wekelijks overzicht van "het geluid van StuBru" - en de Ultratop - commerciële basis van zenders als MNM en Q-music - lijken een prima uitvalsbasis voor een vergelijkende studie. Was het vroeger (1997 en 2002) echt allemaal beter dan nu?

In 2002 behaalden negen verschillende bands - of beter "acts"- een hoogste notering in de Ultratop. Een greep uit het aanbod: Kate Winslet, Shakira, Kate Ryan en Las Ketchup. Geen van deze stond ooit in de Afrekening. Integendeel. In de Eindafrekening stonden onder meer Korn, Rammstein, Slipknot, QOTSA en Mercury Rev.

In 1997 stonden bands als Gala, Sash, Hanson en No Doubt (de dansbare nineties) op één in de Ultratop. Slechts één van hen - Puff Daddy - sleepte zich ooit de Afrekening binnen, het schaamrood op de wangen. Kortom, de Ultratop en de Afrekening schilderden hun gevel elk in een totaal andere kleur: de één zwart, de andere wit, grijs bestond toen nog niet. 

Dat kleurenpalet ziet er in 2009 toch enigszins anders uit. De helft van de nummer 1-noteringen in de Ultratop staat of heeft in de Afrekening gestaan: Editors, Black Eyed Peas, Kings of Leon, Lily Allen, Tom Helsen, Emiliana Torrini en Hooverphonic. De anderen zijn een allegaartje van Belgische folklore (K3, Milk Inc), verfrommelde Eurosongwinnaars (Hadise en Alexander Rybak) of siliconeborsten (Lady Gaga, Pitbull, David Guetta en Akon). De gevelschilders hebben er duidelijk een schildersezel bijgehaald waar naar hartelust wordt gemengd.

Nog concreter: in de week van 18 november 2009 stonden 3 platen uit de top acht van de Ultratop ook in de Afrekening van die week. De Afrekening wordt natuurlijk gestemd door de luisteraars, en dus is er kritiek dat die niet helemaal representatief zou zijn. In de Hotlist van StuBru, de dertig meestgedraaide singles van het moment, staan zowaar zes nummers uit de top acht van de Ultratop (Editors, Absynthe Minded, Snow Patrol, Mumford & Sons en The Black Eyed Peas).

Een vreemd gevoel bekruipt ons: de Ultratop en de Hotlist/Afrekening van 2009 lopen uitzonderlijk parallel. Dat kan niemand ontkennen. Maar hoe is die evolutie tot stand gekomen?

Nieuwe Afrekening, nieuw doelpubliek (of andersom?)

Tussen zender en luisteraar is er een wisselwerking. De muziek die een zender draait, trekt luisteraars aan, die op hun beurt muziek de ether in stemmen. Die muziek wordt dan uiteraard gedraaid, waardoor die zender weer meer luisteraars aantrekt. Een vicieuze cirkel, kortom.

Men zou bijvoorbeeld het programma op een ander tijdstip kunnen uitzenden, waardoor een ander publiek bereikt wordt. Maar verplaatste StuBru in 2003 de Afrekening niet van zondagmorgen naar woensdagnamiddag?

Zondagmorgen, dat was het moment dat de twintiger in zijn onderbroek de radio aanzette om de kater van de zaterdagavond met wat plaatjes door te spoelen, alvorens tegen 12 uur het orloffgebraad met kroketten bij schoonmoederlief te gaan verorberen. Woensdagmiddag is dan weer het moment waarop elke puistendoder een vrije namiddag doorbrengt op het speelplein en elk minderjarig juffertje tussen barbiepop en make-upexperiment op haar eerste naaldhakjes door de huiskamer paradeert.

Het doelpubliek van de Afrekening is door het veranderde tijdstip dus wel degelijk gewijzigd en het stemgedrag volgt logischerwijs. Uit interviews blijkt bovendien dat die heuse verjonging niets minder dan het opzet van Studio Brussel is.

Het kan niet worden ontkend dat de Afrekening en de Hotlist bepalen wat in primetime gedraaid wordt. En primetime, dat is 's ochtends van 6 tot 9 uur tijdens het knipogen in de file, 's middags van 12 tot 13 uur als we boterhammen kneden, en 's avonds van 16 tot 19 uur wanneer we met een hoge hartslag het hoofd proberen leeg te maken. Het zijn de muziek en de programmatie binnen die uren die het profiel van een zender bepalen.

De muziek en diens doelgroep (of andersom) kunnen dan wel wat veranderd zijn, daarmee is niet alles gezegd. Hoe zit het met de nieuwe, onder Jan Van Biesen gewijzigde programmatie van Studio Brussel? Hetzelfde liedje?

Programmatie: grijze soep en een bord spruitjes

De interviews in het programma Brussel Midi, die tot 2007 menige sandwich beter deden smaken, werden geschrapt. Dave Peeters mocht zijn kastje leegmaken. In 2009 werd ook Mekka, de culturele baby van Ruth Joos en later Kirsten Lemaire, uit de vooravondether gehaald. En zo werd een einde gemaakt aan een lange traditie van cultuurprogramma's. Frituur Victoria en Republica schieten ons door het hoofd. Maar literatuur en diepte-interviews zijn geen spek voor de minderjarige bek, zo lijkt het.

Wat krijgen we vandaag dan wel te horen op StuBru? Tijdens Tomas' ochtendprogramma hoorden we 28 minuten en 17 seconden muziek per uur. Da's minder dan de helft. StuBru biedt als alternatieve zender eigenlijk niet echt een alternatief. Het kwebbelende leuterformat - in de begindagen ontwikkeld door Wim Oosterlinck - is ondertussen tot vervelenstoe overgewaaid naar MNM en Q-music. En Studio Brussel lijkt het ochtendconcept onder Tomas de Soete niet te willen - of durven - wijzigen.

Een kwetterende ochtend, een gesprekloos middagmaal en een cultuurloze vooravond, dus. Maar hoe zit het met de avondprogrammatie? StuBru pakte dit jaar uit met Select, dat Mekka, Volt, Antenna en de Hop - vier avonden, vier genres en evenveel doelgroepen - moest doen vergeten. Hoe breed zouden de gaatjes zijn van het experimentele pepervat dat dit programma moet kruiden?

Een blik op de playlist? De Portables, La Roux, Yuko, Battles, Tortoise, Apse, Rufus Wainwright en nieuwelingen als Kapitan Korsakov of Maya's Moving Castle. Enerzijds zijn het groepen die je maar zelden hoort op de radio, anderzijds liggen ze allemaal in onze platenkast.

Misschien is deze programmatie meer iets voor overdag. Zo kan de alternatieve zender dan wél echt een alternatief bieden voor het ultratopgeweld én is er 's avonds plaats voor écht experimenteren. Want ontbreekt het Select nu niet aan experimentele ballen, met nummers van Beck, Placebo, Nina Simone, Bob Marley, Kraftwerk (zowaar met het originele Autobahn), Franz Ferdinand en The Hickey Underworld? Is Select nu niet een brave schotel spruitjes, allemaal netjes op het bord, de één al wat bruiner dan de ander, maar allemaal spruitjes? En blijft nu niet enkel Duyster, het vergeten hoekje op zondagavond, over?

Of gaat u nu echt ontkennen dat StuBru als alternatieve zender een mythe is geworden?