20 jaar Nirvana
Achtergrond
Het zal u vast niet ontgaan zijn: het is twintig jaar geleden dat Nirvana 'Nevermind' op ons los liet en een hele generatie van een nihilistische punkrock-attitude voorzag. Here We Are Now, Entertain Us werd de slogan van ongewassen tieners met geruite hemden.
Ik was één van hen. Ik was negentien en deed mijn tweede jaar aan de universiteit van Gent toen Nirvana in de Vooruit kwam spelen. Ze hadden één single die ik slechts een paar keer op de radio had gehoord en wel goed vond. Vierhonderd Frank was veel geld in een studentenbudget in die tijd, en ik twijfelde of ik dat geld moest spenderen aan een band waar ik amper een nummer van kende. Ik ben dus niet geweest.
Een paar maanden later was Smells Like Teen Spirit een wereldhit. Wat ze je ook willen laten geloven, het was heus niet van de ene dag op de andere dat dat gebeurde. Het duurde een tijd voor het een hit was in alternatieve milieu's, en dat was het glazen plafond waar nummers in dat genre tegen opboksten. Nooit werden ze meer dan een hit in hun subcultuur. In het punkrockgenre waren Sonic Youth en Faith No More en Dinosaur Jr. al wereldsterren, en nu kwam daar Nirvana bij. No big deal.
Maar dit nummer bleef groeien. Nadat het de alternatieve radiostations had overwonnen namen die iets commerciëlere radiostations het over, en later de nog iets commerciëlere, tot je het bij de kapper en bij je ouders en in de supermarkt hoorde en je het beu was. Het was duidelijk dat hier iets uitzonderlijks aan de hand was. Zelfs Weird Al Yankovitz, die normaal alleen Michael Jackson parodieerde, deed plots Nirvana na. Hier was sprake van de volgende universele wereldhit na de Lambada.
Kurt Cobain, Negative Creep par excellence, werd tegen wil en dank tot ster gebombardeerd. Mijn volgende gemiste kans om Nirvana live te zien zou pas drie jaar later komen, wanneer een optreden gepland was in Vorst Nationaal. Tegen dan had ik vast een nier veil gehad voor een ticket maar zover is het nooit moeten komen. Na hun optreden in Rome deed Kurt Cobain een overdosis en werd de tournee afgelast. Kort daarna schoot hij zich een gat in het hoofd en eindigde daarmee een van de meest hallucinante periodes in de muziekgeschiedenis.
Ze noemen 1991 "the year punk broke". De popmuziek bestaat uit een periode voor en een periode na 'Nevermind'. Vóór 1991 was er geen plaats voor alternatieve muziek in de agenda's van de grote platenbonzen. Nadien kreeg elke groep die van ver of nabij uit Seattle kwam een platencontract. De muziekindustrie leerde dat er een markt was voor punkrock. Dat die muziek zich op alle mogelijke manieren afzette tegen alles wat het grote geld vertegenwoordigde werd een 'Unique Selling Proposition'.
Het feit dat Kurt Cobain zich op tijd van kant maakte draagt tot op de dag van vandaag bij aan die mythevorming. Na 'In Utero', in mijn ogen nog beter dan hun debuut, is er niets meer uitgebracht dat zijn ideaalbeeld van de integere artiest kan tenietdoen. Geen middelmatige platen, geen live-optredens die maar zo zo waren, geen uitschuivers die moeilijk te verteren waren. En vandaag kunnen we de legende herbeleven met een reissue op speciaal vinyl met extra bonus-materiaal. Het cynisme wint.
Maar het zou ondankbaar zijn om te zeggen dat het er sindsdien niet beter op geworden is. Vandaag is het niet uitzonderlijk dat een artiest die niet-evidente muziek maakt een platencontract krijgt en een onverhoopt aantal mensen bereikt. Dat was vóór 'Nevermind' onwaarschijnlijk. Maar de oude zak in mij mist na al die jaren het feit dat er toen een duidelijk alternatief was voor al de mainstream shit die over ons werd uitgestort. Er was een subcultuur die voor andere waarden stond dan geld verdienen.
Die scheidingslijn is zoveel vager nu. Jonge groepen maken al commerciële compromissen nog voor ze de papfles zijn ontgroeid en sommige van de best verkopende artiesten nemen artistieke risico's die je van onafhankelijke bands zou verwachten. Voor de muziekliefhebber is het er niet eenvoudiger op geworden. Misschien zouden we 1991 beter "the year music grew up" noemen.