1949: De geboorte van de single (45 rpm)

Flashback

Vinyl is bezig aan een ongelooflijke heropleving. Langspelers gaan als zoete broodjes over de toonbank, ongeacht het feit dat ze vaak (aanzienlijk) duurder zijn dan cd's of – the horror – digitale releases. Ook singles worden weer vlotter verkocht, zij het eerder op rommelmarkten en platenbeurzen dan in winkels. Maar wij zijn nieuwsgierig genoeg om desondanks op zoek te gaan naar de oorsprong.

Het ging prima met de platenverkoop in de jaren veertig. De depressie was voorbij. Er was terug geld dat kon gespendeerd worden. Alleen, er was een probleempje met de platen zelf. Die draaiden nog steeds, net als toen ze werden uitgevonden in 1890, op een snelheid van 78 rondjes per minuut en waren gemaakt uit het uiterst breekbare en luidruchtige schellak.

In 1948 kwam daar verandering in: Columbia Records lanceerde de 33 1/3 rpm-plaat; die kon tot twintig minuten aan muziek spelen en werd gemaakt uit het veel stillere vinyl. Concurrent RCA Victor was intussen ook bezig aan een nieuw formaat en kwam op 31 maart 1949 op de proppen met de 45 rpm-plaat.

Opvallend was dat die eerste plaatjes allemaal een eigen kleur vinyl hadden, al naargelang het genre: populaire liedjes werden op zwart vinyl gedrukt, groen was voor country, geel voor kinderliedjes, rood voor klassiek, blauw vinyl met blauw etiket was voor semi-klassieke, instrumentale muziek, blauw met zwart etiket was voorbehouden voor internationale opnames, “race” tenslotte (rhythm & blues en gospel) kreeg oranje als kleur. Dat alles kon je dan afspelen op de snelste plaatwisselaar ter wereld.

Maar er waren nu andere problemen: die wisselaars konden enkel dergelijke 45 rpm-plaatjes spelen. Liefhebbers van klassiek zagen hun muziek dus steeds weer onderbroken worden, iets wat minder een probleem was met 33-toerenplaten, die door de meeste labels dan ook gemaakt worden. Capitol willde van alle walletjes eten en ging platen uitbrengen op de drie snelheden. Maar 78-toerenplaten zouden geleidelijk aan verdwijnen, hoewel ze nog gemaakt werden tot in 1964, voornamelijk voor kinderliedjes en onaangepaste jukeboxen.

De 45-toerenplaat werd steeds populairder en was bovendien goedkoop zodat je ze kon verzamelen, net als strips. Er werden draagbare spelers op de markt gebracht. Je kon je eigen muziek dus meenemen. Het droeg allemaal bij tot de verzamelwoede die ook nu nog de rondte doet.

Begin jaren tachtig liep de verkoop van singles terug door de opkomst van cassettes, die je zelf kon opnemen. CBS probeerde nog de single met slechts één kant op de markt te brengen, maar zonder veel succes. De single was gedoemd te eindigen bij verzamelaars en in jukeboxen.

Acties als Record Store Day doen het formaat wel lichtjes heropleven, maar de 33-toerenplaat kent ook daar veel meer succes. Maar hoe dan ook zullen er steeds wel verzamelaars op zoek gaan naar zeldzame of gewoon leuke plaatjes. En wie weet bent u er wel één van.

 

Het gaatje

Misschien heeft u zich ook wel afgevraagd waarom er überhaupt een verschil van gat moest zijn tussen singles en langspelers. Waarschijnlijk is het antwoord een combinatie van marketing en wetenschap, die ervoor gezorgd heeft dat RCA voor dit type van gat koos.

Wetenschap: spelers van 78-toeren platen speelden in die tijd meestal van binnen naar buiten af, waardoor de naald wel eens naast de plaat belandde en stuk ging of – op platenwisselaars – de onderliggende, bredere platen stuk maakte.

Marketing: de makers van 33-toerenplaten hadden een aanpassing van de 78-toerenspelers op het oog, maar RCA dacht reeds verder door en wilde die spelers gewoon overboord gooien om ook een nieuw type speler te kunnen marketen.

In de VS hadden singles trouwens allemaal de klassieke grote gaten, terwijl in (delen van) Europa en Japan platen voorzien waren van een uitdrukbaar gat, waardoor je de single ook kon spelen zonder het welbekende hulpmiddel. Dat had te maken met de platenwisselaars en de jukeboxen die daarop al dan niet voorzien waren. Je kon dus zelf kiezen welk formaat van gaatje je voorkeur kreeg.